Afrikalı Müslümanlar’ı kurtarmak için mücadele eden Kaptan Emir Ali Bey, Portekizliler’le mücadele ederken şehit düşmüştü.
Afrikalı Müslümanlar‘ı kurtarmak için mücadele eden Kaptan Emir Ali Bey, Portekizliler’le mücadele ederken şehit düşmüştü.
Osmanlılar, 16. yüzyıl boyunca Portekizliler’le mücadele ederek önce Arabistan Yarımadası’nda, daha sonra da Doğu ve Kuzey Afrika‘da hakimiyet kurmaya çalıştılar.
Yemen’de Osmanlılar
Özellikle Yemen’de Osmanlı hakimiyetinin kurulması oldukça zor olmuştu. Üçüncü Murad, Manisa’da şehzade iken yanında bulunan, çok güvendiği Hasan Paşa’yı 1580’de Yemen’e vali tayin etti. Hasan Paşa, Yemen’de o kadar başarılı oldu ki sonraki padişahlar da paşayı görevinde bıraktılar. Yemenli Hasan Paşa diye anılan valimiz o bölgede 1580-1604 yılları arasında 24 yıl beylerbeylik yaptı. Paşa’nın Yemen’deki faaliyetleri Kızıldeniz, Aden Körfezi, Uman ve Basra Körfezi hatta Doğu Afrika sahillerine kadar geniş bir alanı içine alıyordu.
Osmanlı umudu
Osmanlılar, 1578’te Fas’ta Vadiüsseyl Savaşı’nda Portekizliler’i mağlup edip krallarını öldürünce İspanya 1580’de Portekiz‘i işgal etti. Bu durum Hint Okyanusu‘ndaki Müslümanlar için büyük bir fırsat oldu. Yemen Valisi Hasan Paşa, Emir Ali Bey adlı kaptanını Portekizliler’e karşı gönderdi. Türkiye’nin tek Afrika tarihi uzmanı Doç. Dr. Ahmet Kavas, Emir Ali Bey’le ilgili bir araştırma yapmıştır.
Emir Ali Bey Aden Körfezi üzerinden Afrika tarafına geçti. Bütün mahalli sultanlıklar tarafından desteklendi. Osmanlı kuvvetleri Somali sahillerini takip ederek, 1585’te Makdişu, Malindi, Lamu takımadaları ve Mombasa’ya kadar ilerledi. Emir Ali Bey, geçtiği yerleri Osmanlı idaresine bağladı. İki yıl sonra Portekizliler tekrar bölgeye geldilerse de Makdişu’ya saldırmadılar, Faza’da büyük bir katliam yaparak 10 bin hurma ağacını kestiler. Bunun üzerine Ali Bey beş gemiyle tekrar bölgeye gelip 1589’da bölgeyi Osmanlı hakimiyeti altına soktu.
Şehit düştü
Osmanlılar’ın bugünkü Kenya topraklarına müdahalesi Portekizliler’i tedirgin etmişti. Kendilerine bağlı yamyam Zimba kabilesini Mombasa üzerine gönderdiler. Emir Ali Bey, gelişmeler üzerine ikinci Mombasa seferine çıktı. Portekizliler bu seferi haber alınca hemen büyük bir donanma gönderdiler.
Yamyam Zimbalar’ın adaya girişini engellemek üzere donanmayı limana çeken Osmanlı askerleri, Portekiz donanmasını denizde karşılayamadı. Bu durumu değerlendiren Portekizliler kısa zamanda limanda demirli Osmanlı donanmasını yakıp, Mombasa’yı topa tuttular. Emir Ali Bey şehit düştü. Osmanlı askerleri de karaya çıktıklarında Zimbalar tarafından zalimce şehit edildiler.
17. yüzyılda Osmanlı deniz akınları Afrika‘nın doğu sahillerinde son bulsa da Somali’nin başkenti Makdişu’da birçok Osmanlı padişahı adına, üzerinde tuğra bulunan ve Osmanlı paralarına benzetilen bakır paralar bastırılmıştır.
Osmanlı’nın Afrika tarihi
Osmanlı İmparatorluğu, tarihin gördüğü en büyük imparatorluklardan birisiydi. Ancak tarihi tam manasıyla yazılamamıştır. Osmanlı İmparatorluğu‘nun Afrika sınırları haritalarda sadece Kuzey Afrika‘da bir kıyı şeridi olarak görülür. Bu külliyen yanlıştır. Osmanlı sınırları Afrika‘nın içlerinde Kenya’ya kadar uzanıyordu. Rahmetli Cengiz Orhonlu ve Ahmet Kavas’ın yazdığı kitap ve makaleler Afrika‘nın Osmanlı tarihindeki yerini ortaya çıkarmıştır.
Rahmetli Cengiz Orhonlu, kendisine bölgedeki Osmanlı hakimiyetiyle ilgili soru soran bir Afrikalı’ya yeterince cevap veremediğini fark edince bu konuda geniş bir araştırma yapmış ve 1976’da yayınladığı “Osmanlı İmparatorluğu’nun güney siyaseti: Habeş Eyaleti” isimli muazzam eseriyle bölgedeki Osmanlı tarihini aydınlatmıştır.
Osmanlı imdada yetişti
Portekizliler, 1500’lü yılların başından itibaren Hint Okyanusu‘nda ve Doğu Afrika‘da sömürgeciliğe başlamışlardı.
Portekiz donanması, 16. yüzyılın başlarında Sudan ve Somali kıyılarında ölüm saçtı. Haçlı gemileri kıyılarda bulunan Makdişu (1499), Berâve (1506) gibi Somali şehirlerini acımasız bir şekilde bombardımana tuttular. Portekizliler 1507’de Kızıldeniz’e ulaştılar. 1513’te ise Müslüman Sudan’ın merkezi olan Sevakin’e saldırdılar. 1517’de Lopo Suareş, Adel Sultanlığı’nın başkenti Zeyla’yı ateşe verdi ve şehir yağmalandı. 1518’de Adel’in en önemli limanlarından biri olan Berbera tahrip edildi.
Portekiz korsanları, Aden Körfezi’ne yerleşerek Müslüman ticaret gemilerini yağmaladılar. 1520’de Adel Sultanı Ebubekir, başkenti Zeyla’dan Harar’a taşıdı. Kanunî döneminden itibaren Osmanlılar Yemen’den başlayarak Doğu Afrika‘da duruma müdahale ettiler. Osmanlı imdada yetişmeseydi Doğu Afrika‘da Müslüman kalmayacaktı.
Kumluca’nın tarihi
Mahalli tarih araştırmaları son yıllarda belediyelerin sahip çıkmasıyla çoğaldı. Osmanlı arşiv belgeleri araştırılarak birçok şehir, ilçe ve beldenin tarihi yazıldı. Bunlardan biri de Antalya’nın Kumluca ilçesi.
İstanbul’da ulaşımdan temizlik işlerine kadar birçok ilginç konunun tarihini araştıran genç ve çalışkan araştırmacılardan Mehmet Mazak’ın gayretleriyle ve belediyenin desteğiyle arşiv belgelerine dayalı iki kitap ortaya çıktı. “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kumluca” ve Aylin Doğan’la birlikte “Osmanlı Dönemi Gündelik Hayatıyla Kumluca (1850-1923” isimli kitaplar bu şirin ilçemizin tarihine ışık tutuyor.
Bu araştırmalarla birlikte Kumluca’nın sosyal, kültürel, iktisadi, idari tarihi ortaya çıkıyor. Bu tür araştırmaların artmasını temenni ederken Mehmet Mazak’ı tebrik ediyoruz.
Yamyamları kullandılar
Müslümanlar’ı yok etmek isteyen Portekizliler, bugün Mozambik’teki Zambeze Nehri’nin kuzeyindeki Afrika kabilelerinin en vahşilerinden, yamyam Zimba Kabilesi’ni kullanmışlardı. Doğu Afrika sahiline sevk ettikleri Zimbalar, önlerine çıkan her şehre girerek insanları katletmişlerdi.
Sömürgeyle zenginleştiler
Portekizliler, 15. yüzyılın sonlarında Ümit Burnu’nu dolaşarak Hint Okyanusu‘na ulaşmışlardı. Vasco de Gama’nın Hindistan seferleriyle başlayan ticaret, Portekiz‘e büyük bir zenginlik kazandırdı. Portekizliler, Hindistan kıyılarında, Doğu Afrika‘da, Kuzey Afrika‘da ve Güney Amerika’da birçok yeri sömürgeleştirmişlerdi.
Erhan AFYONCU yazdı…
